Rodzaje papierów wartościowych w obrocie giełdowym
Autorem artykułu jest Marcin Bielicki
Co to jest papier wartościowy? Jakie papiery są notowane na giełdzie? Jakie prawa ma ich posiadacz? Czy ma jakieś obowiązki związane z ich posiadaniem? Na jakich zasadach płaci podatek?
Akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne – te wszystkie papiery mogą być przedmiotem obrotu na GPW. Jakie są między nimi różnice i podobieństwa? O tym poniżej.
Przede wszystkim należy zacząć od definicji papieru wartościowego. W polskim prawie brak jest jednej definicji regulującej to pojęcie, jednak można powiedzieć, opierając się na definicjach cząstkowych, doktrynie i praktyce, że papier wartościowy jest dokumentem inkorporującym określone prawa majątkowe przysługujące jego posiadaczowi wobec emitenta tego papieru – innymi słowy emitent jest zobowiązany do spełnienia świadczenia wynikającego z treści dokumentu wobec jego każdorazowego posiadacza. W przypadku akcji posiadacz może realizować m.in. prawo majątkowe uczestnicząc w podziale zysku spółki emitującej akcje, posiadacz obligacji z kolei ma prawo do kuponu wypłacanego na koniec każdego okresu odsetkowego i do otrzymania kwoty nominalnej obligacji przy wykupie jej przez emitenta.
Akcje są najpopularniejszym papierem wartościowym notowanym na giełdzie. Obecnie na GPW są notowane walory 366 spółek (stan na 11. lipca br.), zaś średni dzienny obrót nimi w 2007 roku przekroczył 1,9 mld zł. Są one papierem inkorporującym nie tylko prawa majątkowe wobec spółki-emitenta, ale również prawa korporacyjne wynikające z faktu, że każdy posiadacz akcji tylko z tytułu ich posiadania jest jednym z właścicieli spółki i jako taki może mieć brać udział w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (WZA) i podejmować na nim decyzje dotyczące np. wyboru władz spółki, podziału zysku za ubiegły rok, czy wypłaty dywidendy. Wszystkie akcje znajdujące się w obrocie publicznym (w tym giełdowym) uprawniają do takiej samej liczby głosów na WZA i do takiej samej dywidendy; są one akcjami na okaziciela i przed ich upublicznieniem muszą być zdematerializowane przyjmując w obrocie postać jedynie zapisów elektronicznych w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Oczywiście nie wszystkie akcje spółek notowanych na giełdzie muszą być przedmiotem obrotu publicznego. Te z nich, które pozostają poza obrotem mogą być akcjami uprzywilejowanymi co do głosu (np. akcje posiadane przez Agorę Holding w spółce Agora), co do dywidendy i podziału majątku w przypadku likwidacji spółki.
Papierami wartościowymi ściśle związanymi z akcjami są prawa do akcji (PDA) i prawa poboru (PP). PDA są czasowym substytutem akcji pozostającym w obrocie od chwili zamknięcia zapisów na odpowiadające im akcje do dnia ich rejestracji w KDPW. Po tym dniu są one automatycznie konwertowane na odpowiadające im akcje bez konieczności jakiegokolwiek działania ze strony ich posiadacza. PDA służą przyspieszeniu obrotu nowowyemitowanymi akcjami, które nie mogą pojawić się w obrocie z czysto technicznego powodu ich rejestracji.
PP z kolei służy zachowaniu dotychczasowej struktury akcjonariatu. W tym celu Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy podejmuje uchwałę o emisji akcji z prawem poboru, które pojawia się na rachunkach akcjonariuszy w dniu ustalenia tego prawa. Mogą oni obracać nim na giełdzie bądź zrealizować je otrzymując w zamian odpowiednią ilość akcji na zasadach określonych w uchwale WZA o podwyższeniu kapitału. PP, w razie nieskorzystania z niego, z upływem terminu składania zapisów na nowe akcje znika z rachunku posiadacza. Tak więc, w odróżnieniu od PDA, w przypadku PP nie występuje automatyczny przydział akcji i inwestor ponosi ryzyko utraty zainwestowanego kapitału (w przypadku kupna PP na giełdzie) lub nieosiągnięcia zysku z tytułu wykonania tego prawa.
Obligacje należą do dłużnych papierów wartościowych (w przeciwieństwie do akcji, które są papierem udziałowym) i są formą pozyskania kapitału przez emitenta, który zobowiązuje się wobec nabywcy obligacji (obligatariusza) do odkupienia ich po cenie nominalnej i wypłaty odsetek za korzystanie z kapitału we właściwych danej obligacji okresach odsetkowych bądź – w przypadku kapitalizacji odsetek – przy odkupie obligacji. Jedynym wyjątkiem od tej ogólnej zasady są obligacje zerokuponowe, które są sprzedawane z dyskontem i zyskiem obligatariusza jest w tym wypadku różnica między wartością emisyjną a nominalną, po której emitent odkupuje obligacje.
Obecnie na giełdzie są notowane 53 serie obligacji skarbowych i korporacyjnych, w tym 4 zagraniczne – obrót nimi, mimo porównywalnej po ostatnich spadkach giełdowych kapitalizacji, wynosi jednak zaledwie około 1% obrotów akcjami. Obligacje skarbowe notowane na giełdzie dzielą się na detaliczne (obecnie w ofercie pierwotnej można nabyć jedynie trzylatki o zmiennej stopie procentowej) i przetargowe, które można nabyć w ofercie pierwotnej na przetargach przeprowadzanych przez Narodowy Bank Polski (w ten sposób nabyć mogą te obligacje jedynie instytucje finansowe będące bezpośrednimi uczestnikami KDPW – więcej nt. uczestnictwa na stronie http://www.kdpw.pl/emucz/uc_typucz.jsp), zaś nominał każdej obligacji wynosi 100 zł lub wielokrotność tej kwoty. Oczywiście wszystkie typy obligacji mogą być nabywane w obrocie wtórnym przez każdego inwestora – zarówno osobę fizyczną, jak i instytucje.
Należy odróżnić inwestycje w obligacje od inwestycji w fundusze obligacji – te drugie cechują się większą zmiennością. W okresach podwyżek stóp procentowych takie fundusze mogą przynieść straty lub stopy zwrotu znacznie niższe od zwrotu z samych obligacji; z kolei w okresach spadków stóp przynoszą one większe zyski. Zmienność ta bierze się z wpływu stóp procentowych na cenę obligacji – spadek stóp powoduje zwiększenie atrakcyjności lepiej oprocentowanych obligacji emitowanych wcześniej, co znajduje odzwierciedlenie we wzroście ich ceny.
Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte fundusze inwestycyjne (FIZ), które mogą być nabywane na rynku pierwotnym jak i wtórnym, pod warunkiem, że towarzystwo wystąpi z wnioskiem o wprowadzenie ich do obrotu. Certyfikaty są papierem udziałowym, podobnie jak akcje, co oznacza, że dają one prawo ich posiadaczowi do uczestnictwa w zysku wypracowanym przez fundusz, a także do głosowania na zgromadzeniu inwestorów funduszu. Na giełdzie są notowane obecnie 42 serie certyfikatów, jednak wolumen obrotu umożliwiający handel na sesji notuje tylko kilka z nich – certyfikaty Investors TFI, Opery i PKO Credit Suisse. Ryzyko inwestowania w certyfikaty jest zależne od polityki inwestycyjnej funduszu – certyfikaty funduszy inwestujących agresywnie i mających duże zaangażowanie na rynkach akcji cechują się większą zmiennością niż certyfikaty funduszy nastawionych na gwarantowanie kapitału.
Wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego muszą być papierami wartościowymi na okaziciela i nie mogą mieć formy papierowej, a jedynie postać zapisu elektronicznego w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Są one wystandaryzowanymi instrumentami finansowymi pozbawionymi jakichkolwiek cech indywidualnych, które mogą charakteryzować papiery imienne.
Jeśli chodzi o kwestie podatkowe, to zyski z inwestycji w papiery wartościowe są obłożone podatkiem Belki. Jednak podstawa poboru tego podatku i sposób jego rozliczenia różnią się w zależności od sposobu powstania dochodu. W przypadku zysku ze wzrostu wartości papieru podatnik otrzyma z biura maklerskiego, w którym ma rachunek, PIT-8C z wykazanym zyskiem, który będzie musiał wykazać w zeznaniu rocznym, obliczyć podatek i wpłacić go na rachunek właściwego urzędu skarbowego. W przypadku straty w roku kalendarzowym także należy złożyć zeznanie, gdyż w przypadku osiągnięcia zysku w późniejszych latach i zbilansowania go ze stratą łatwiej będzie ją wykazać w urzędzie skarbowym. Stratę można rozliczyć w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty.
W przypadku zaś osiągnięcia dochodu z tytułu dywidendy bądź odsetek od obligacji podatnik nie musi wykazywać go w zeznaniu podatkowym. Płatnikiem podatku z tego tytułu jest spółka wypłacająca dywidendę bądź biuro maklerskie, na którego rachunku zapisane są obligacje, zaś podatnik nie otrzymuje żadnego formularza PIT. Oczywiście stawka podatkowa jest jedna w obu przypadkach i wynosi 19%.
Źródła:
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie warunków emitowania obligacji skarbowych oferowanych na przetargach
www.gpw.com.pl
www.kdpw.pl
www.bossa.pl
---
Marcin Bielicki, Dyrektor DM Fio, Makler Papierów Wartościowych http://www.fio.pl
Artykuł pochodzi z serwisu
www.Artelis.pl
